Експертите низ целиот свет како реакција на пандемијата имаа задача да ги идентификуваат когнитивните пристрасности – дел од човековата рационалност со цел да го насочат однесувањето на луѓето, да го намалат ширењето на инфекцијата и да ја ублажат огромната штета предизвикани од коронавирус.
Под човекова ирационалност се подразбира однесување на луѓето што е несфатливо, што не може логички да се објасни и изрази. Според теоријата на бихевиоралната економија човекот не е разумно,рационално суштество,напротив тој е ирационално суштество кое фукционира со голем број когнитивни пристрасности (повеќе од 188) во општеството во кое живее.
Овие когнитивни пристрасности, кои за прв пат се објаснети во 1974 година од Амос Тверски и Даниел Канеман, се понекогаш корисни за човековата егзистенција, но истите можат да делуваат и фатално кога не се освестени во ситуации на криза. Овие пристрасности се систематски и предвидливи грешки во проценката кои влијаат на човечковото мислење и однесување во ситуации на несигурност - како што е пандемијата COVID-19.
Во контекст на оваа когнитивна пристрасност, како интересен момент, бихевиоралната екомија има одговор и на мистеријата наречена „Зошто баш тоалетна хартија?“ како еден од најчестите производи кои се купуваа панично во почетокот на Covid-19.
Во моментот кога епидемијата на новиот коронавирус започна да се шири, прво се појави недостаток на маски за лице. Потоа истиот тренд ги погоди и средствата за дезинфекција на раце, а потоа луѓето ширум светот панично купуваат тоалет хартија. Произведувачите потврдуваат дека продажбата на тоалетна хартија пораснала за 700% на почетокот од пандемиjaта.
Зошто токму овој производ најмногу се купува во време на пандемија? На рационално ниво, ова побарување нема логика. Тоалетната хартија не нуди посебна заштита против вирусот. Не се смета за нужна залиха како лебот и млекото.
Бихевиоралната екомонија објаснува дека ова претставува еден вид на „однесување на стадото“ како когнитивна пристрасност. Имено, кога купувачите влегуваат во маркетите, тие гледаат и анализираат што се троши повеќе од производите. Целиот интернет беше преплавен со фотографии од празни полици, но она што мораме да го запомниме е дека најлесни за забележување во маркет се полиците со тоалетна хартија – поради тоа што ако се купат во голема количина поради тоа што зафаќаат повеќе простор (поради својот волумен) полиците лесно се воочливи и изгледаат невообичаено празни. Многу е полесно да забележите дека има долги празни полици во делот на тоалетна хартија, отколку да забележите дека има празна полица во делот на конзерви.
Купувачите лесно ги забележуваат истите и тоа создава чувство на паника и кај нив се активира FOMO syndrome или or Fear Of Missing Out – страв од тоа да се пропушти нешто кое сите останати го прават. Размислувањето на луѓето во форма на внатрешен разговор гласи: „Штом другите купуваат голема количина на тоалетна хартија, штом мојот сосед купува, мора да има добра причина за истото. Поради тоа треба истото да го направам и јас.“
Дополнтелно на ова, истражувачи посочуваат дека од стравот дека ќе бидат затворени дома на недефинирано време, луѓето имаат потреба да си обезбедат комфор. Размислувањето гласи „Ако веќе сум затворен дома јас и целата моја фамилија, барем да ни биде удобно.“ Тоалетната хартија во овој случај не е значајна за справување со вирусот, но претставува еден вид на минимум стандард за удобно живеење за луѓето.
автор на текстот: Анита Јанчевска, HR консултант во Vrabotuvanje HR Solutions
