Некогаш во Србија имало десетина јорганџии, а речиси немаше куќа без нивните јоргани. Денеска на прсти може да се избројат мајсторите кои сè уште ги шијат од волна, а има се помалку муштерии кои се интересираат за нивните производи.
Вистинските јоргани излегоа од мода, поради новите методи на греење, бидејќи во становите овие ќебиња станаа премногу топли и непотребни. Претстојната зима би можела да го промени овој тренд кој трае со години. Скапото огревно дрво и неизвесноста околу снабдувањето со гас би можеле да поттикнат многумина да се сетат на старите добри времиња.
Од колено до колено
Јорганџиите секако не очекуваат преголем интерес за нивните производи, а и оние ретките кои сé уште се занимаваат со овој бизнис, повеќе работат на преработка на стари јоргани отколку на шиење нови. Тие велат дека нивните клиенти се луѓе кои знаат што е квалитет, ги ценат природните материјали и рачната работа.
Предраг Јанковиќ со овој бизнис се занимава 15 години, а продавницата во строгиот центар на Белград ја наследил од својот дедо.
Малку се работи, како кај сите занаетчии. Кај нас работата е сезонска, а повеќе луѓе доаѓаат наесен. Јас главно ги преработувам старите јоргани, бидејќи веќе никој не купува нови. Не се сеќавам кога сум продал нов, можеби пред неколку години. Ретко кога некој нарачува, можеби еднаш или двапати годишно, вели Јанковиќ.
Постојат и такви што ги носат старите јоргани со цел да го зачуваат споменот на едно време од нивните најблиски.
Кога ќе се преработи, навистина е како нов производ. Тоа е голема работа, а преработката на јорган за еден човек чини 5000 динари. Зголемена е и цената на материјалот, пресметката е таква што се помалку се плаќа, а квалитетот не се цени доволно. Сепак, човек мора да направи нешто. Ова не е работа од која може да се живее, особено во последните три до четири години, но и мојата сопруга е вработена, па некако се снаоѓаме - објаснува Јанковиќ.
Рачно изработено наспроти хиперпроизведено
Тој вели дека ретко кој млад човек се покрива со јоргани и дека многумина не ни знаат што е тоа и од што всушност се направени. Зимава може да биде студена, прашање е колку ќе има струја и колку ќе чини, скапо е огревното дрво, па можеби луѓето ќе си ги извадат старите јоргани.
Иднината на старите занаети би можела да биде во прилагодувањето на новите потреби на клиентите, но тој верува дека рачната изработка не може да биде во чекор со хиперпродукцијата.
За да имам некој приход, треба да сошијам 50 јоргани, а физички е невозможно да стигнам и да го сторам тоа - во тоа е разликата, вели јорганџијата.
Се добиваше со мираз
Во Војводина во минатиот век речиси во секое село имало барем по еден човек кој се занимавал со овој занает, а по собите биле распослани и рамки за изработка на јоргани. Жените работеле сите заедно, едната била задолжена да чисти волна, другата да шие. Така ја продолжија семејната традиција и подготвуваа подароци за идните младенци, бидејќи новиот јорган беше еден од симболите за основање на нов дом.
Таа традиција одамна ја нема, а Мара Бериќ, која со години наназад се занимава со овој занает со сопругот Сава, вели дека останале само спомени од тоа убаво време. Порано, како што вели, секоја девојка кога ќе се омажела добивала јорган како мираз, а сега на многумина им остануваат наследство, но младите главно не ја ценат нивната вредност, ниту се свесни за нивната практична употреба.
Луѓето ги преработуваат старите јоргани, бидејќи волната никогаш не старее, само што ткаенините се трошат. Кога волната ќе се обработи, измие и испегла, повторно е како нова. Се шие како што се правеше во минатото, а надворешноста е од памучна ткаенина и свила, да биде здраво за спиење. Оние кои се навикнати да се покриваат со волнен јорган никогаш нема да купат синтетички јорган во продавница, бидејќи ја знаат разликата - вели Мара Бериќ.
За да се направи еден јорган потребни се 20 до 25 часа работа или три работни дена, а тој труд тешко може да се врати. Тоа го правеа мојата свекрва и нејзината мајка, а не знам ни кој го правеше претходно. Во семејството е околу сто години, но ретко кој ќе наследи кога јас не можам да работам. Имам многу години и многу други обврски - вели Мара Бериќ.
