Мито, корупција и измама. Дел од спектарот на нечесно однесување. Тие постојат уште од почетокот на времето.
Кога Кенет Леј, познат во светот како генијален и амбициозен измамник, основачот и претседател на корпорацијата Енрон, по разоткриениот скандал рече:
„Не се плашам од затвор бидејќи не сум виновен. Знам дека не направив ништо лошо, ништо криминално“, светот беше запрепастен.
Со сите несоборливи докази дека тој и неговиот тим ги фалсификувале финансиските извештаи на компанијата за да покажат големи приходи, Леј упорно ја истакнувал својата невиност. И, не само што тврдел, туку тој цврсто верувал дека не е иницијатор на најголемата бизнис измама на 20 - тиот век.
Кенет Леј ги предизвика психолозите да ја анализираат и истражат човечката склоност кон изневерување. Вечното прашање не е само зошто луѓето се впуштаат во неморални деловни практики, мито, корупција и измами, туку и опстојуваат со нив со години. Психолозите претпоставуваат дека клучот лежи во заборавањето.
Научниците Мерјам Кучаки и Франческа Џино по истражување дошле до заклучок дека човекот стратешки ги заборава своите неморални дела. Овој феномен на заборавање го нарекоа „неетичка амнезија“.
Еден од нивните експерименти потврди дека секој човек има тенденција да заборави на деталите за некој настан што може да се класифицира како измама или неморален чин.
- Испитаниците имаа задача да фрлат коцка и мораа да го предвидат бројот на кој ќе слета коцката пред да фрлат. Ако погодат, добиваат пари.
- Испитаниците од едната група имаа многу простор да се договорат дали го погодиле бројот на склопените коцки за да ги добијат парите.
Втората група беше снимена, така што немаше можност испитаниците да одговараат на бројот на фрлања како и на бројките добиени при фрлањето.
Веднаш по експериментот, научниците побарале од учесниците од двете групи да ги опишат нивните моментални чувства. Требаше да опишат дали се срамат, како се доживуваат себеси во морална смисла, дали се чувствуваат доверливи.
А потоа, два дена подоцна, научниците побарале од испитаниците да се потсетат на конкретни детали додека ги фрлале коцките. Нивните изјави открија дека учесниците кои мамеле имале послабо сеќавање на деталите, нивните слики не биле толку живописни и прецизни како групата што била снимена и не можеле да ги лажираат резултатите за да добијат пари.
Заборавањето е "исцелување"
Кучаки и Џино заклучиле дека сеќавањата предизвикани од изневерувањето се негативни и брзо бледнеат. По само два дена по нивните „злосторства“, субјектите заборавија што направиле и се гледаа себеси подеднакво коректни и „морални“ како „чесните“ луѓе од снимената група.
Од ова може да заклучиме дека луѓето упорно изневеруваат и не се откажуваат. Причината е споменатата 'неетичка амнезија'. По опишаниот експеримент, испитаниците биле поканети на друг, сличен тест, во кој се погодувале зборови.
Интересно, потврдено е дека оние кои веројатно лажеле во фрлањето на коцки лажеле и во играта со зборови. Така традицијата на измама и лажење продолжила.
„Зошто?“, прашаа Кучаки и Џино. Тие го дадоа овој одговор:
„Нашите резултати покажуваат дека „измамниците“ страдаат од „неетичка амнезија“ бидејќи го намалуваат стресот предизвикан од лошите постапки. За да одржат позитивна и добра слика за себе, мора да заборават на лошите работи што ги направиле. Ова може да биде одбранбена реакција и адаптивно однесување. Ако сликата на некоја личност за направените погрешни дела избледува, ќе избледи и поттикнувачот на лошото расположение“.
Друго прашање е какви последици имаат ваквите дела врз животната средина, а во крајна линија и врз целиот систем.
Во случајот со споменатиот Кенет Леј и измамата на векот, судејќи по неговите изјави, на големиот бизнисмен му било удобно во своја кожа. Очигледно тој успешно ги заборавил деталите за неговата злоупотреба. Но, Енрон остави илјадници луѓе без работа и без пензиско осигурување со проектот за фалсификување деловни резултати.
